|
nese
|
 |
« : 05 Kasm 2007 - 03:29:18 » |
|
Merkezi sinir sistemini oluþturan beyin,beyincik ve omurilik gibi yapýlarý etkileyen ve genç eriþkinlerdegörülen Multipl Skleroz (MS); aslýnda, ‘bir hastalýk’ deðil,‘hastalýklar grubu.’
Multipl Skleroz ve Ataklar
Baðýþýklýk sisteminin bir þaþkýnlýðý sonucu oluþan ve merkezi sinirsistemini etkileyen MS hastalýðýnda; beyin, beyincik ve omurilikteseyreden sinir lifleri ve onlarýn etrafýndaki kýlýflar etkilenmektedir.
MS’in, geliþim süreci içerisinde çok farklý seyreden ya da hastadanhastaya büyük farklarýn görülebileceði deðiþik tipleri bulunmaktadýr.MS, hastalarýn bir bölümünde kýsmi de olsa özüre neden olduðu içinözellikle gençler arasýnda kazalar dýþýnda nörolojik özüre en fazlasebep olan sinir sistemi hastalýðý olarak kabul edilmektedir. Öldürücübir hastalýk olmayan MS, bulaþýcý da deðildir. MS için kalýtsal birhastalýk demek doðru deðildir.
MS’in nedeni veya seyrini etkileyen faktörler kesin olarak belliolmayýp; bugüne kadar virüsler, bakteriler ve toksik gibi bazý etkenleröne sürülmüþ, ancak bu etkenlerin hiçbiri kanýtlanmamýþtýr. Nörolojikbelirtiler ile geliþen ve daha sonra duraklayýp; düzelme sürecine girenhastalýk dönemlerine atak denilmektedir. MS’li hastalarýn çoðunda yüzde85, hatta yüzde 90’ýnda hastalýk bu ataklar ile baþlamaktadýr.Hastalarýn yüzde 10 ile 15 kadarýnda ise MS, baþlangýçtan itibaren,uzun yýllar boyunca ilerleyerek seyretmektedir. MS’in ataklar ileseyrettiði durumlarda da hastalýk ayný þekilde ilerleyici haledönüþebilmektedir.
Hastalýðýn görülme sýklýðý
Sýcak bölgelerde çok daha az rastlanýlan MS, ekvator kuþaðýndaneredeyse hiç görülmez. Buna karþýlýk hem kuzey, hem de güney yarýmkürede; kutuplara yaklaþtýkça hastalýk oranýnýn giderek arttýðýgörülmektedir. Örneðin Akdeniz Bölgesi’nde Ýtalya’da ve Ýspanya’da100.000 kiþi içerisinde 50 ilâ 60 kiþide MS görünürken; bu oranAlmanya’da 100.000’de 80’e, Ýngiltere ya da Ýskandinav ülkelerinde ise100.000’de 100-120 gibi rakamlara yükselmektedir. ABD’nin kuzeykesimleri ile Kanada’nýn bazý yerlerinde MS hastalýðýnýn görülmesýklýðý 100.000’de 200’e kadar ulaþabilmektedir. Coðrafi yerleþimdenbaðýmsýz olarak, bazý ýrklarda -özellikle sarý ýrktan olanlarda daha azMS’li vaka görülmektedir.
En çok görüldüðü grup
Kadýnlarda
20-40 yaþlarý arasýndaki genç eriþkinlerde
Beyaz ýrktan olanlarda
Ilýman ve soðuk iklim kuþaðýnda yaþayanlarda (Kuzey ülkelerinde daha sýk görülür ve ekvator kuþaðýna yaklaþtýkça azalýr.)
Ailesinde MS olanlarda
Sosyo-kültürel ve ekonomik düzeyi yüksek olanlarda daha sýk görülmektedir.
VÜCUT KENDÝ DOKUSUNU YABANCI GÝBÝ ALGILAR
Vücut kendinden olan dokuyu yabancý gibi algýlayýp, ona karþý birreaksiyon oluþturmakta ve söz konusu dokuda hasar ortaya çýkarmaktadýr.Bu dokular sinir lifleri ve kýlýflarý oluþturduðu için kola, göze,bacaða giden iletilerde aksama meydana gelmektedir. Bu aksama sonucundaise görme kaybý veya bulanýklýk; kol, el ve bazen hem kol hem debacakta güçsüzlük; yürüyüþte bozulmalar ve dengesizlik ile konuþmadaaðýrlaþma ve peltekleþme ortaya çýkabilmektedir. Baðýþýklýksistemindeki þaþkýnlýk sonucu vücut kendi dokusuna bir zarar verdiðiiçin MS’e ait belirtiler genellikle geçicidir. Çünkü vücut bir süresonra bu yanlýþlýðý fark ederek, kendini düzeltilmeye çalýþmakta vesonuçta iyileþme sürecine girilmektedir.
Belirtiler
Hastalýðýn ilk belirtileri; gözde görme kaybý veya bulanýklýðý, çiftgörme, konuþmada zorluk, kol ve/veya bacakta güçsüzlük ve uyuþukluk,ellerde titreme, yürüme güçlüðü veya dengesizlik, ince hareketlerdebeceri kaybý þeklinde olabilmektedir. Ancak bu belirtilerin, tekbaþlarýna MS hastalýðýna özgü olmayýp; nörolojik kökenli veya diðerbirçok hastalýkta da görülebileceði unutulmamalýdýr.
BELÝRTÝLER MS’E ÖZGÜ DEÐÝL
Sözü edilen belirtilerin hiçbiri aslýnda MS hastalýðýna özgü deðildir.Bu belirtiler sýk görülebilen ve farklý nedenlerle ortaya çýkabilenbelirtilerdir. Görme bozukluðunun ortaya çýkmasý göze ait bir nedenyüzünden de, baþka nörolojik bir neden yüzünden de olabilir. Aynýþekilde kol ve bacakta güçsüzlük, yürümede dengesizlik gibibelirtilerin hepsi çok çeþitli nörolojik hastalýklardagörülebilmektedir. Bu nedenle özellikle kiþinin günlük yaþamýnýetkileyecek boyutta nörolojik belirtiler ile karþýlaþýldýðý zaman, budurum bir nörolog tarafýndan deðerlendirilmelidir.
Bir nörolog MS’ten þüphelendiðinde genellikle ilk baþvurduðu incelemeyöntemi Magnetik Rezonans Görüntüleme’dir (MRG). MRG incelemesisonucunda; beyin veya omurilikteki deðiþikliklerin yüzde 95-100oranýnda hastalýkla uyumlu olmasý durumunda, MS tanýsýkonulabilmektedir. Tanýyý doðrulamak, güçlendirmek ve hastalýk ileilgili bazý ayrýntýlý bilgileri almak söz konusu olduðunda; belden sualma yoluna da gidilebilmektedir. ‘Uyarýlmýþ potansiyeller’ denenelektrofizyolojik yöntemler ise hastalýðýn, sinir sistemindeki bazýyapýlarý ne denli etkilediðini göstermektedir.
MS’ÝN TEDAVÝSÝ BÝR EKÝP ÝÞÝ OLARAK ALGILANMALI
Atak Tedavisi
Tedavi yöntemlerinden biri olan ataklarýn tedavisinde; yüksek dozkortizon (günde 1.000 mg methylprednisolone, 100 cc serum içinde)kullanýlmaktadýr. Ancak uygulama süresi ve doz miktarý saðlýk merkezinegöre 3-10 gün arasýnda deðiþiklik gösterebilmektedir. Serumtedavisinden sonra aðýzdan kortizon uygulamasý þart deðildir. Serum ileverilen yüksek doz kortizon, sanýlanýn aksine genellikle ciddi bir yanetkiye yol açmaz. Ancak tedavi sýrasýnda hastanýn tuzsuz yemesine vetatlý yememesine dikkat edilmesi gerekmektedir. Bunun yanýnda bazen‘ACTH’ içeren ve gene vücudun kortizon salgýlamasýný düzenleyen birdiðer tedavi seçeneði de uygulanabilmektedir.
Atak tedavisinde tüm MS ataklarýnýn tedavi edilmesine gerekduyulmayabilir. Hafif geçirilen ataklar ya da baþka bir deyiþle kiþiningünlük yaþam aktivitelerini engellemeyen, çok rahatsýzlýk vermeyenataklarýn tedavi edilmesi her zaman gerekmeyebilir. Bazý ataklar tedaviedilmeden kendiliðinden düzelme gösterebilir. Bununla birlikte kortizontedavisi, ataklarýn daha çabuk sürede düzelmesini saðlamaktadýr. Çokaðýr ve baþka hiçbir tedaviye yanýt vermeyen nadir ataklarda iseplazmaferez denilen özel bir tedavi þekli uygulanabilmektedir.
Semptomatik tedavi yöntemleri
Hastalýða baðlý olarak geliþen bazý belirtilere ve sekellere yönelikatak tedavisi dýþýnda ‘semptomatik tedavi’ denilen yöntemlerkullanýlmaktadýr. Örneðin, zaman zaman bacaklarda görülen kasýlmalar vesertlikler, ilaçlar ve özellikle fizyoterapi tedavi yöntemleri iletedavi edilebilmektedir. ‘Fatigue’ olarak adlandýrýlan ve kolayyorulabilme veya halsizlik halleri belirtisi veren MS’li hastalarýnýnbir kýsmýnda yine birtakým ilaçlar kullanýlabilmektedir. Rehabilitasyonuygulamalarý MS ile ilgili bazý hareket kýsýtlýlýklarýnda çok yararlýsonuçlar verebilmektedir. Mesane fonksiyon bozukluklarý ile diðerbelirtilere yönelik baþka ilaçlar ve yaklaþýmlar da bulunmaktadýr.
Koruyucu tedaviler
Koruyucu (immunmodulatör-baðýþýklýk sistemini düzenleyen) ilaçlarýnkullanýmý, MS tedavisindeki en önemli geliþmelerden biridir. GünümüzdeMS’in ilerlemesini yavaþlatmak ya da ataklarýn sýklýðýný ve þiddetiniazaltmak için dört ilaç kullanýlmaktadýr. Bu ilaçlarýn üçü ‘interferonbeta’ grubu ilaçlar olup, bunlar ilacýn özelliðine göre gün aþýrý(cilt-altý) veya haftada bir (kas-içi) uygulama yapýlmaktadýr.Glatiremar asetat adýný verilen diðer bir grup ilaç ise her gün(cilt-altý) uygulanmaktadýr. Bu ilaçlarýn her MS’lide ayný etkiyigöstereceði ya da her MS’liye verilmesi gerektiði söylenememeklebirlikte; MS’li kiþilerin bir kýsmýnda hastalýðý bu tedavilerle kontrolaltýna almak mümkün olmaktadýr. Bu ilaçlarýn yanýnda hastalýðýnyavaþlatýlmasýna veya durdurulmasýna yönelik yeni ilaçlarla ilgiliçalýþmalar da sürdürülmektedir. Koruyucu ilaçlarýn son derece pahalýolduklarý ve kullanýmýna baþlama kararý verildikten sonra kullanýmýnyýllarca sürdürülmesi gerekeceði unutulmamalýdýr.
Diðer tedaviler
Hastalýðýn sýk ataklý ve ilerleyici þekillerinde ‘immunsupressif’denilen baðýþýklýk sistemini baskýlayarak etki gösteren ilaçlarkullanýlabilmektedir. Bu grup ilaçlarýn baðýþýklýk sisteminidüzenleyici etkileri de olduðu varsayýlmaktadýrÝSTANBUL - Mayýs’ýn 3.haftasý olarak kabul edilen MS Bilgilendirme Haftasý nedeni ile VehbiKoç Vakfý Amerikan Hastanesi Nöroloji Kliniði, Türkiye’de yaklaþýk 30bin kiþide görülen Multipl Skleroz hastalýðý ile ilgili merakedilenleri bir dosyada topladý.
--------------------------------------------------------------------------------
bu bilgileri derslerime giren nöroloji uzmaný AYDIN ÇAÐAÇ'andan aldým
en çok ms'in bölgelere gore görülme sýklýðý oranlarý þaþýrttý beni
|
