Ms ve Yorgunluk

MS te yorgunluk MS’in farklı semptomlarının getirdiği farklı nedenlerin bir kombinasyonunu içerebilir. Peki yorgunlukla nasıl baş edebiliriz?

Bunu bile okuyamayacak kadar yorgun musunuz? Çoğumuz fırsatımız olsa işten izin alarak bütün günü yatakta geçirebiliriz. Sonuçta hayat fazla telaşlı hale geldiğinde ve uyku bir lüks olduğunda, yorgunluk hepimizi etkiliyor. Ancak biraz yorgun hissetmek ve bitkinlik yaşamak oldukça farklı iki durumdur – MS ile yaşayan herhangi bir kişi size bunu açıklayabilir. Yorgunluk tipik olarak aşırı eforun bir sonucu olup genellikle birkaç saat ekstra uyku ile ortadan kalkar. Diğer taraftan bitkinlik günlük enerji yoksunluğudur; ne kadar uyunursa uyunsun azalmayacak aşırı halsizliktir. Kısa sürelerde meydana gelebilir (bir ay ya da daha az –“akut” yorgunluk), ancak bazı kişilerde çok daha uzun sürer (6 aya kadar hatta daha uzun süre – “kronik” yorgunluk). Ne yazık ki, bu aşırı tükenmişlik hissi MS’nin en yaygın semptomlarından biri olup, MS’in görüldüğü kişilerin en az %75’inde bildirilmektedir.

MS’li kişilerdeki yorgunluk karmaşık bir konudur ve MS’nin farklı semptomlarının getirdiği farklı nedenlerin bir kombinasyonunu içerebilir. Örneğin katılık ve güçsüzlük gibi kas değişiklikleri fiziksel aktiviteleri zorlaştırarak yorgunluğa katkıda bulunabilir; diğer taraftan geceleri yaşanan mesane problemleri veya mesane ağrısı düzenli olarak uykuyu bölebilir. Depresyon – MS’li kişilerin yaklaşık yarısını etkileyen – bir diğer yorgunluk nedenidir. Ancak zaman zaman sıfırı tükettiğinizi ve en basit fiziksel ve zihinsel görevlerin bile belli bir neden yokken çaba gerektirdiğini hissedebilirsiniz. Araştırıcılar sadece MS’li kişilerin yaşadığı çok spesifik bir yorgunluk tipini tanımlamaktadır. Bunu “dermansızlık” olarak isimlendirmektedirler ve bunu farklı kılan, hiçbir fiziksel bozukluk veya depresyon ile ilişkili olmayışıdır. Bu MS ile ilişkili bitkinlik genellikle her gün yaşanır ve ‘normal’ bitkinlikten çok daha kötü olabilir. Günler geçtikte daha da kötüleşebilir ve ısı ve nem ile artabilir. Hatta iyi bir gece uykusuna rağmen sabah erkenden bile görülebilir.

Beyindeki Değişiklik ve Yorgunluk

MS’de birçok kez karşılaşıldığı üzere, yorgunluğa tam olarak neyin neden olduğu bilinmemektedir. Bazı uzmanlar düşük enerji düzeylerinin beynin hasara adaptasyonundan kaynaklandığını düşünmektedir. Beyinde lezyon veya skarlaşma varlığı (MS’nin bir diğer semptomu) yorgunluğu etkileyen bir faktörler gibi görünmektedir. Yorgunluk yaşayan kişilerin MRG görüntülemesinde yorgunluk yaşamayanlara kıyasla aktiviteleri yerine getirmede daha büyük beyin alanlarını kullandığını gösterilmiştir. Diğer bir deyişle, hasar olan bölgede beyin sinir mesajlarının geçeceği alternatif yollar aranmakta, bu da daha fazla enerji harcanmasına yol açmaktadır – tıkalı bir yoldan kaçınmak için arabanızla sapaklara girmeniz sonucu bu süreçte daha fazla benzin kullanmanız gibi. Ancak MS’i sadece beyindeki lezyonlar etkilememektedir. MS’li kişilerde yürütülen bir çalışmada beyindeki aksonlarda meydana gelen bir hasarın yorgunluk ile ilişkili olabileceği bulunmuştur, çünkü beynin hasarı telafi etmesi belli bir görevi yerine getirmek için gerekli eforun daha yüksek hissedilmesine yol açabilir. Özellikle parietal lobdaki değişiklikler (beynin dokunma, basınç, sıcaklık ve ağrı gibi duyusal bilgileri işlemesinden sorumlu kısmı) kronik yorgunlukla ilişkili görünmektedir. Beyin oldukça kompleks bir organ olup, kronik yorgunlukta rol oynayan prosesleri tamamen anlamak için daha fazla araştırma gerekmektedir.

MS ve Uyku Kalitesi

Piliniz bitmiş gibi hissetmenizin bir diğer nedeni uykusuzluktur. Ne yazık ki, MS’nin birçok semptomu (mesane ve bağırsak sorunlar, kas spazmları ve hatta depresyon gibi) gece uykunuzu kaçırabilir. Birçok kez biraz kestirseniz de, uykunuzun kalitesi uyku apnesi olarak bilinen bir rahatsızlık nedeniyle kötü olabilir. MS’nin neden olduğu beyin değişiklikleri uyku sırasında solunumunuzu etkileyebilir ve düzensiz hale getirebilir ve solunum yolları tıkanabilir. Sonuç olarak oksijen düzeyleri gece boyunca olması gerekenden düşük olur ve uyku bedeni gerektiği gibi tazeleyemez. Güncel bir anket MS’li 5 hastadan birine resmi olarak uyku apnesi tanısı konduğunu gösterirken, MS’li kişilerin uyku paternlerinin değerlendirildiği önceki bir çalışmada hastaların yarısından fazlasında uyku düzensizliği görüldüğü tespit edilmiştir.

Kronik Yorgunluğun Tedavisi

Enerji düşüklüğü yaşamınızı güçleştiriyorsa, doktorunuzla sorun hakkında konuşmanız önem taşımaktadır. Doktorunuz eğer sizde varsa uyku apnesini ele alacak ve  tiroid hormon düşülküğü ya da anemi gibi diğer hastalıkları eleyecektir. Yorgunluğunuzun nedeni MS’e bağlı ise doktorunuz sizinle neler yapılması gerektiğini konuşacaktır.

Bu arada kendi kendinize yapabileceğiniz birçok şey vardır:

• Önceliklerinizi belirleyin – yapılacaklar listesinde sadece önemli işlere yer verin ve mümkün olduğunca fazla dinlenin.
• Siesta yapın – geceleri iyi uyuyamıyorsanız, öğlen kısa süreli bir şekerleme enerji düzeylerinizi artırmanıza ve günü kurtarmanıza yardımcı olabilir.
• Kendinizi serin tutun – MS’de vücut sıcaklığı arttıkça yorgunluk kötüleşir. Gün içerisinde kolaylıkla çıkarabileceğiniz giysiler giyerek aşırı ısıdan kaçının.
• Ortayı bulun – Yorgunluk MS’li birçok kişinin çalışmayı erken dönemde bırakmasının başlıca nedenlerinden biridir. İşvereninizle enerji düzeylerinizi en iyi kullandığınız (örneğin erken başlayıp erken bitirmek faydalı olabilir) esnek saatler hakkında konuşun ve iş yükünüzün ne kadar uygun olduğunu tartışın. Evden çalışmak da iyi bir seçenek olabilir.
• Aktif kalın – evet, yorgunken yapmak isteyeceğiniz en son şey olabilir, ancak düzenli egzersizin MS’li kişilerde yorgunluğu azalttığı bulunmuştur. Gezinmek ve yüzmek gibi orta düzeyde aktiviteler bile kan akışını artırmakta ve iyi hissetmeyi sağlayan beyinden salınan bir kimyasal olan endorfin salımını tetiklemektedir.
• Abur cuburu kesin – yorgunken bisküvi ve cips gibi ağır, kalorisi yüksek besinleri tüketmek cazip gelebilir. Gerçekte, bunlar gibi işlenmiş basit karbonhidratlar kan akışına ani şeker salımı insülin salınmasını tetikleyip, kısa sürede enerji tükenmesine yol açacağından durumu kötüleştirmektedir. Daha dengeli bir enerji kaynağı için kepekli ekmek ve makarna, sebze, baklagiller ve tam tahılda bulunan kompleks karbonhidratları tercih edin. Bu kompleks karbonhidratlar daha yavaş ve kalıcı bir enerji salınması ile öğlen hissettiğiniz tükenmeden kaçınmanıza yardımcı olacaktır.
• Yardım isteyin – başa çıkamıyorsanız, yardım isteyin. Arkadaşlarınız ve aileniz size yardımcı olmaktan mutluluk duyacaktır. Hastalığın görüldüğü diğer kişilerle enerji düzeylerini nasıl koruduklarına dair konuşmak da yardımcı olabilir.

Her şeyden önemlisini kendinize iyi davranın. Yorgunluk MS’nin görünmeyen bir semptomu olabilir, ancak bu onun olmadığı anlamına gelmez. Bedeninizi dinleyin – ve bunun anlamı düzenli olarak işten izin alıp günü yatakta geçirmekse, öyle olsun.